|
 No
ano 2001 cúmprense cen anos do nacemento e vinte do
pasamento de Fermín Penzol Labandeira, un galeguista
de militancia disciplinada e constante ó longo de toda
a súa vida, pero que máis alá deste activismo
político será principalmente recordado pola
doazón do inxente fondo bibliográfico que foi
recompilando ó longo da súa vida, hoxe dispoñible
ó público na fundación que leva o seu
nome na cidade olívica.
Fillo
dun xuíz berciano e dunha asturiana de Castropol, viu
nacer Fermín un 19 de agosto do 1901 na localidade
palentina de Sahagún de Campos, o que o converte no
que se ven chamando un galego "extramurano" ou "fronteirizo".
Ben cedo, a profesión do pai comeza a provocar unha
serie de traslados de toda a familia, que se corresponden
coas etapas vitais e formativas do mozo Fermín; así
a súa infancia transcorre en Mondoñedo e a adolescencia
vívea en Pontevedra onde fai o bacharelato. Chegados
os anos universitarios é o seu desexo é cursar
estudios de dereito en Compostela, mentres que o pai é
partidario de que sexa en Madrid onde se licencie o fillo,
decisión que se viu apoiada por un nada casual novo
destino do pater familias á capital. Será precisamente
nestes anos universitarios, lonxe da que era a súa
terra, cando esperten no noso protagonista os sentimentos
de estrañamento e morriña que cedo se trocan
na ideoloxía e compromiso con Galicia que estarán
presentes e rexerán o resto da súa vida. É
en Madrid onde dan comezo as dúas facetas que resaltamos
na personaxe que nos ocupa, o seu activismo como galeguista
e a súa paixón como bibliófilo, e aínda
que para unha exposición máis transparente e
didáctica, centrarémonos primeiro na traxectoria
política e a continuación nos deteremos na conformación
da biblioteca, non se debe esquecer o feito de ser procesos
paralelos, actitudes vitais intimamente ligadas.
Como
adiantabamos, o mozo Fermín terá unha participación
de primeira liña no núcleo galeguista que se
forma e desenvolve en Madrid aproximadamente no primeiro lustro
da década de 1920. Este grupo que conformou a súa
base ideolóxica na revista A Nosa Terra e nas actividades
das Irmandades da Fala, pasará con éxito duns
momentos iniciais de carácter máis ben espontáneo
a unha etapa de ordenación, organizándose a
principios da década a Xuventude Céltiga, chamada
algo máis tarde Mocedade Céltiga e xa a comezos
do 1922 Delegación de Irmandade Nazonalista Galega.
Tras o parón que loxicamente supuxo a dictadura de
Primo de Rivera, reorganízase o grupo a finais do 1924,
retomando o nome de Mocedade Céltiga, pero o remate
dos estudios universitarios de boa parte dos membros do grupo
cara a 1926 porá fin a esta etapa. Sen embargo, ben
asentada a conciencia galeguista en Fermín, non impedirá
este esmorecemento do grupo, nin o desempeño da súa
profesión como rexistrador da propiedade, que acuda
con certa asiduidade, xa na década dos trinta, a tertulias
en Madrid frecuentadas por personalidades como Castelao, Otero
Pedrayo ou Villar Ponte entre outros, ou que se afilie ó
Partido Galeguista; é máis, por mor dunhas fondas
conviccións ideolóxicas permanece nas filas
do galeguismo incluso despois da guerra civil, e de aquí
en diante, loxicamente dentro da sempre arriscada clandestinidade,
colaborará en diversas actividades encamiñadas
á reorganización do movemento.
A constancia
e a integridade de Fermín Penzol que ata o de agora
tivemos a oportunidade de relatar, fano meritorio de entrar
a formar parte, polo menos, da historia do nacionalismo galego,
e sen embargo, a súa máis grande contribución
réstanos aínda por relatar. Voltemos a eses
anos universitarios, nos que o espertar da consciencia galeguista
vai confluír con outra grande paixón, os libros.
O inicial estrañamento do que falabamos e as inquedanzas
ideolóxicas fan que o noso protagonista se interese
pola lectura de publicacións galegas das que tiña
noticia, o que o leva a mercar nun quiosco da Gran Vía
o número 1 da revista O tío Marcos da Portela,
ó que seguirá unha longa, moi longa, serie de
adquisicións. Vaise facendo con unha colección
de publicacións periódicas, visita as librerías
e pasa horas revisando os títulos, os estantes, interésanlle
todo tipo de libros, primeiras edicións, exemplares
dedicados, documentos vellos e tamén novos, folletos
impresos, papeis manuscritos, albumes fotográficos,
mapas e planos. Diversidade absoluta pero cun nexo común,
Galicia, ben en canto a temática, autoría ou
lugar de publicación. Nunha lenta, custosa e infatigable
tarefa, sen dúbida gozada polo noso bibliófilo,
conformou ó longo dos anos unha biblioteca especializada
en temas galegos, considerada xunto coa da Real Academia Galega
en A Coruña, a máis importante do mundo, quedando
nos seus fondos representadas de maneira exhaustiva todas
as ramas da cultura galega, en fin, nas verbas do propio Penzol
"(...)un instrumento bibliográfico no que poder
estudiar o noso pasado histórico, a evolución
das nosas letras, os problemas da realidade e da vida de Galicia
que foron atopando refrexo no libro, no folleto, no artigo".
Penzol
temía que cando el non estivera, o tesouro recompilado,
minuciosamente escollido, no que investira tanto tempo e diñeiro,
desaparecese, vendido ou espallado, tal e como sucedera con
moitas outras bibliotecas privadas, sendo sonado o caso da
de Armando Cotarelo Valedor. Previsor, puxo en marcha os mecanismos
para asegurarlle o futuro á biblioteca, facéndoa
ó mesmo tempo proveitosa a todos nós, pois tal
e como el mesmo declara era o seu desexo que "(...)todo
ise material bibliográfico que fun axuntando, comence
canto antes a ser útil á cultura galega. Axunteino
pra Galicia e a Galicia llo entrego (...)". Así
no 1956 fai entrega simbólica da biblioteca á
editorial Galaxia, feito formalizado en 1963 coa creación
da Fundación Penzol que se decide establecer en Vigo
-actualmente con sede na Casa da Cultura Galega-, ante a carencia
de institucións culturais deste tipo nunha das principais
cidades de Galicia. Penzol presidiu o padroado que rexe a
Fundación e continuou facendo doazóns ata a
súa morte en Compostela no 1981 e hoxe son entidades
públicas, editoriais e tamén particulares os
que seguen a engrosar os fondos da biblioteca.
|
|
|
