|
¿Como
se chega a dirixir a UNESCO estudiando Farmacia?
Pois por que a carreira de Farmacia é unha das carreiras
que dá unha formación máis ampla: En Bioloxía,
en Xeoloxía, en Fisioloxía, en Patoloxía...
E pouco a pouco eu funme dando conta da necesidade de establecer
unha relación entre a ciencia e o poder. Ata o punto de que
escribín un libro que se chama así, "Ciencia
y poder" para establecer as relacións entre a investigación
científica e tanto o poder mediático coma os parlamentos
e o goberno. No ano 63, sendo profesor de Bioquímica en Granada
empecei un plano nacional de prevención da subnormalidade,
porque para min a prevención é a grande victoria e
evitar só un caso de nenos que poidan ter enfermidades mentais
irreversibles, pensei que era tan importante que me levou a iniciar
un plan nacional que precisaba do contacto cos políticos,
co Ministerio de Sanidade, con todos os que teñen como responsabilidade
a saúde dos cidadáns. E isto explica un pouco o que
despois xa fose subsecretario de Educación, e que despois
con Adolfo Suárez comezase o que podíamos chamar unha
vida de implicación política. Fun parlamentario a
través de Granada nas Cortes Constituíntes. Despois
fun parlamentario europeo... E este é o camiño.
"O
PROCESO DE GLOBALIZACIÓN É ENTRE ESTE 17% DE CIDADÁNS
DO MUNDO QUE TEÑEN ACCESO A UNHA SEIRE DE BENS MATERIAIS"
Vostede ten dito "o verbo compartir é clave da nova
era". ¿A idea de compartir é compatible co proceso
de globalización que estamos a vivir?
O proceso de globalización é un conto. Non nos enganemos,
o proceso de globalización é entre este dezasete por
cento de cidadáns do mundo que teñen acceso a unha
serie de bens materiais, entre eles os medios de comunicación.
Pero cando se fala da globalización por exemplo da telefonía,
eu teño que lembrar que se calcula que a metade dos seis
mil douscentos millóns de habitantes da terra nunca fixeron
unha chamada telefónica. Así que non nos enganemos,
precisamente porque non temos compartido ben orixináronse
estes desgarros sociais. O feito de que haxa uns países,
entre eles o noso que hoxe viven na opulencia e mesmo no despilfarramento
mentres que hai xente que morre de fame todos os días. Eu
teño dito que a mellor homenaxe que lle podemos render ás
víctimas do horrendo acto terrorista do día once de
setembro é lembrarnos das traxedias invisibles que teñen
lugar todos os días. E estou convencido de que compartir
mellor é en beneficio de todos. Para evitar precisamente
estas tensións, para evitar os fluxos migratorios de xente
que tenta alcanzar as costas da abundancia mesmo con risco da súa
propia vida. E non se trata só de compartir bens materiais,
trátase sobre todo de compartira coñecemento. Para
min o acceso ó coñecemento, o acceso á educación
é a solución.
¿Cre
que dentro do actual sistema económico e político
se pode compartir como vostede di?
Non. Hai que mudar. Hai que mudar o actual sistema económico,
que non hai que esquecer que estaba en declive antes do once de
setembro, e que dera de si todo o que pode dar, ó meu xeito
de ver. Ampliara o abismo que separa ricos de pobres en lugar de
reducilo. Había moitos anos, máis de vinte que eu
mesmo teño un traballo no que verto como científico
que non pode ser o vinte por cento da humanidade goce do oitenta
por cento dos recursos porque isto implica que hai unha parte que
vive a costa da outra. E que este oitenta por cento de persoas que
viven en circunstancias tan difíciles, un día poden
xeral violencia. É dicir, é un caldo de cultivo para
a frustración, para a radicalización. E para min está
claro que o actual sistema debe mudarse. Eu propuxen catro novos
contratos. Un deles é un novo contrato económico e
social a escala mundial que teña en conta tres grandes dimensións.
Unha é a dimensión medioambiental. Non hai que esquecer
que este sistema no que estabamos vivindo leva a unha degradación
progresiva do medio ambiente que pode chegar a ser irreversible.
E esta é unha responsabilidade enorme para a nosa xeración.
Porque ás xeracións que están a vir, ás
que van chegar dentro duns anos podemos deixarlle un mundo dificilmente
habitables. E eu quero lembrar a este respecto que o presidente
Bush rexeitara pouco antes do once de setembro o adherirse a unha
normas, que xa son moi tibias, da Unión Europea do Convenio
de Kioto sobre o Cambio Climático. Eu penso que agora, despois
deste punto de inflexión histórico que pode representar
o once de setembro, unha vez que pase esta reacción de represalia
emocional que é tan lóxica, cando se serenen as cousas
estou seguro que se terá que mudar o sistema económico.
Terase que buscar un sistema que sexa máis xusto, que sexa
menos daniño co medio ambiente. Tamén a nivel cultural
estámonos uniformizando, hai unha presión moi forte
de bens culturais dos Estados Unidos. Teríame encantado que
agora se dixese que a Unión Europea vai promover o cine,
a producción artística... Porque isto é o que
pode facer grande Europa, isto é o que pode unir os europeos.
O Euro non nos une, non nos enganemos, o diñeiro sempre separa,
é un interese a curto prazo. Esta producción de bens
culturais tan concentrada en Estados Unidos e Xapón ten unha
tendencia uniformizante. E se perdemos a diversidade cultural perdemos
a maior riqueza que temos. Que ninguén se engane, esta riqueza
cultural que é propia de España, con dezasete Comunidades
Autónomas, con linguas distintas... Esta é a nosa
riqueza.
"EEUU
DEBERÍA LIDERAR AGORA A REFUNDACIÓN DA ONU E NON VOLVER
FACER EXPERIMENTOS TAN PERIGOSOS COMA O DE KOSOVO"
¿Hai
que potenciar entón os organismos internacionais que xa existen
ou habería que partir de cero neste sentido?
Xa non queremos máis cousas. Aquí pasámonos
cada día creando unha nova institución e despois non
sabemos que facer con ela. Os Estados Unidos lideraron no ano 45
a creación das Nacións Unidas. E non hai que esquecer
que o fixeron tamén despois dun ataque de terrorismo suicida
no mes de decembro de 1941. E foi para eles tamén unha humillación
forte que Xapón, que non era o Islam, que era Xapón,
empregase pilotos suicidas para unha acción desta natureza.
¿E como reaccionaron os Estados Unidos? Como eu lles aconsello
que reaccionen agora, unha vez pasada esta primeira etapa. Reaccionaron
reunindo a todos os países e dicindo: A gobernación
do mundo depende de todos. Grandes, pequenos, medianos, brancos,
negros, amarelos... Todos xuntos. E as Nacións Unidas empezaron
tan ben que a pesar do antagonismo que había entre o bloque
soviético e o resto do mundo naquel intre acadouse unha situación
equilibrada, sobre todo nos primeiros anos, e aprobouse a Declaración
Universal do Dereitos Humanos. No ano 54 creouse o programa das
Nacións Unidas para o desenvolvemento, moi dotado economicamente...
Pouco a pouco os máis poderosos foron pensando: "¿Por
que non mandamos nós?" A tentación da concentración
do poder. E xa viu vostede o resultado. O resultado foi que ás
Nacións Unidas fóiselles abandonando ata o punto de
non pagar sequera a cota. Foronse deixando para accións humanitarias
que non figuran na Carta Fundacional. ¿Onde di que as Nacións
Unidas teñan que facer de bombeiros? As Nacións Unidas
é unha institución política para crear un marco
xurídico e ético dentro do cal o mundo poida funcionar.
Ó meu xeito de ver a situación agora está moi
clara. Estados Unidos debería liderar agora a refundación
das Nacións Unidas e non volver facer experimentos tan perigosos
coma o de Kosovo deixando que sexa unha alianza militar dun grupo
de países que tome a vinganza pola súa man. Temos
que aceptar a xustiza e por tanto a non impunidade a escala nacional
nun contexto democrático e temos que facer o mesmo a escala
mundial. Temos que ter un esquema suficientemente forte, normativo,
ético, xurídico, que faga que "quen a fai a paga".
Agora cando saímos da escala nacional un pode facer tráfico
de armas, tráfico de drogas, tráfico de persoas, podemos
lixar o mar, podemos facer o que queiramos. E como temos abandonado
este marco que era o único que tiñamos atopámonos
agora totalmente desprotexidos. Polo tanto, non creemos nada mais.
Consolidemos o que xa temos que é moito e moi bo.
Vostede
insiste na necesidade da educación para permitir que exista
unha verdadeira democracia. ¿Como se fai chegar a educación
a ese oitenta por cento da poboación que vive co vinte por
cento da riqueza?
En boa medida nisto progresouse nos últimos anos, sobre todo
nos países máis poboados da Terra. Porque a finais
da década dos oitenta, xunto co administrador de UNICEF dediqueime
a percorrer o mundo dicíndolles a todos os presidentes e
xefes de goberno que non pedisen un só céntimo ó
Banco Mundial nin ó Fondo Monetario Internacional para educación
nin para o "capacity building", a construcción
de capacidades internas para que os países poidan explotar
eles mesmos ou alomenos contribuír á explotación
dos recursos naturais que teñen. E para que quedase moi claro
que a educación hai que pagala cos propios fondos. Mercar
menos avións de guerra e dedicar máis a educación.
E a verdade é que a maior parte destes países seguiron
esta recomendación. Eu quero salientar especialmente a India,
que é un país de mil millóns de habitantes.
Se vostede suma todos os habitantes de EEUU, Canadá, a Unión
Europea e mesmo Rusia, todos unidos só representan as dúas
terceiras partes da poboación da India. ¿Como pode
ser que dentro do G-8 non estea o país que hoxe ten mil millóns
de habitantes, que non estea China?... A verdade é que nestes
países, con algunhas excepcións coma Pakistán
ou Nixeria, aínda que Nixeria estase recuperando con Obasanyo,
que é un bo presidente. O que é certo é que
nos anos noventa houbo un grande incremento de inversións
en educacións feitas cos propios fondos orzamentarios sen
pedir diñeiro prestado. E a verdade é que mellorou,
tanto que algúns países duplicaron os seus investimentos
educativos. A UNESCO recomenda que se acade o 6% do producto interior
bruto. Pois algúns destes países xa están no
3,5, no 4, no 4,2. Países coma Exipto, Indonesia, Brasil,
México, Bangla Desh... Penso que é unha boa noticia
que polo menos en moitos países houbo un grande incremento
en educación e isto reflectiuse nun declive do crecemento
demográfico. Ou sexa que a poboación, e isto é
unha boa noticia, está decrecendo.
"O
FMI E O BANCO MUNDIAL NON CUMPRIRON O QUE ESTABA ESTABLECIDO CANDO
SE CREARON"
Falaba
agora do FMI e o Banco Mundial, ¿como ve o traballo que están
desenvolvendo estas institucións?
Malo. E ademais dígoo así de claro porque non cumpriron
o que estaba establecido no ano 1945 cando a iniciativa dos americanos
se crearon en Bretton Woods, Estados Unidos. A súa finalidade
é Banco Mundial da Reconstrucción e o Desenvolvemento.
E función do Fondo Monetario Internacional é o equilibrio
a escala mundial dos fluxos financeiros. E non lograron esta finalidade.
En lugar de facer que se cumpran as promesas por parte dos países
máis desenvolvidos de axudar ós máis menesterosos
co 0,7% do PIB que se decidiu na Asemblea das Nacións Unidas
no ano 1974. Isto non se fixo e tampouco se fai en España.
Saltámonos completamente outra vez os acordos internacionais.
O Banco Mundial e o Fondo Monetario estableceron unhas condicións
draconianas para a obtención de préstamos, e os países
cando están nunha condición de tanto abafo piden diñeiro
para sobrevivir, pero despois non poden devolvelo porque ademais
estes préstamos non crean esta capacidade interna á
que antes facía referencia. En realidade prodúcese
unha maquillaxe que beneficia sempre ó prestamista. Porque
se eu lle presto a vostede cen euros, pero a continuación
lle digo: "Con estes cen euros ten que facer vostede estradas,
infraestructura". E vostede pregunta como se fai. E eu préstolle
a vostede os enxeñeiros, envíolle os especialistas,
doulle os equipamentos científicos e técnicos que
vostede precisa... Pero ademais dígolle: "Pero ademais
ten que reducir o número de funcionarios". Vostede ¿a
quen reduce?, ¿quen son os funcionarios? Os mestres, os profesores.
E ademais dígolle: "E ten que privatizar". E vostede
privatiza, e ¿onde vai parar o que vostede privatiza? Logo
de catro días xa está nos grandes bancos internacionais.
Nunha palabra, houbo unha fórmula que se chama "axuste
estructural" que criticamos na propia UNESCO desde o primeiro
momento. En primeiro lugar é unha fórmula igual para
situacións distintas, para países que teñen
unhas posibilidades internas, un índice educativo e unha
traxectoria cultural, científica e tecnolóxica diferente.Ten
sido unha historia lamentable e penso que a inflexión do
once de setembro pode servir para que se poñan estas institucións
no seu sitio, que cada unha faga o que teña que facer e sobre
todo, que ningunha delas cale. Porque a UNESCO e a ONU están
moi silenciosas. O Fondo Monetario Internacional e o Banco Mundial
fan diagnósticos dicindo o qué pasa, cando eles mesmos
provocaron a situación. Teñen que engadir a ese diagnóstico
o prognóstico e recoñecer que as cousas poden mudar
se muda a súa actuación.
¿Como
ve o movemento antiglobalización?
Penso que todo o que sexa asentimento e disentimento voluntario,
e que a xente se exprese é bo, nisto consiste a democracia.
E isto repetino moito estes días, cando un fala dicindo por
exemplo "non pode ser o de Guantánamo" ou opinións
semellantes, que se pense que é unha postura antiamericana
cando é ó contrario: os amigos son os que deben dicir
a verdade. Penso que a antiglobalización é un movemento
de disentimento pero non contra a globalización, que xa lle
dixen antes que é inexistente, senón contra un sistema
que intenta seguir impoñendo unha pautas de desenvolvemento
a escala mundial que van en detrimento da maior parte da poboación
do planeta. Neste sentido eu apóioo. Agora, o que non apoiarei
nunca é que se actúe con violencia, porque a violencia
xera violencia, e o século XX é unha demostración
terrible polo prezo en vidas que custou de que temos que ser moi
prudentes a este respecto. Firmeza si, erguer a voz e dicir o que
pensamos si, pero xamais con violencia. Se o dicimos con violencia
damos a escusa para que o noso interlocutor diga "aquí
están agazapados os que despois nos rachan as vitrinas".
Por unha banda hai que dicir que si a todo disentimento, e a todo
asentimento tamén, cando hai que aplaudir tamén hai
que aplaudir. Pero ó mesmo tempo recomendo que se empregue
para isto a telecomunicación, e así non hai posibilidade
de violencia. Mediante a rede pode acadarse a adhesión en
dous días de tres, catro, cinco millóns de persoas.
Temos que dicir que non, pero de xeito que ninguén poida
empregar a violencia porque esta violencia desautoriza os movementos
que son de boa vontade contra as actuais tendencias sociais e económicas
que precisan dun serio disentimento.
"CONFLICTO
VAINO HABER SEMPRE, O QUE HAI QUE FACER É RESOLVELO DOUTRO
XEITO "
¿A
cultura de paz ten que comezar entón por ser unha cultura
de xustiza social?
Efectivamente. É o contrario do que temos agora. A cultura
de paz o que pretende é que o comportamento de todos os cidadáns
sexa un comportamento pacífico. E polo tanto temos que pasar
dunha cultura que se baseou na imposición e na forza, no
"si vis pacem para bellum" a recoñecer "isto
non dá resultado". Conflicto vaino haber sempre, que
ninguén se chame a engano, o que hai que facer é resolvelo
doutro xeito. Ás veces na actualidade empréganse as
maiorías democráticas para unha acción que
desde un punto de vista legal é impecable pero que xa non
o é tanto visto desde a lexitimidade democrática.
O que temos que facer é falar, e falar e falar e mudar a
imposición polo diálogo e a conciliación entre
esta diversidade fantástica que é a riqueza da humanidade.
¿Cre
que na cotidianidade da vida en Occidente está introducida
esa cultura de paz?
Non. É moi difícil mudar unha dirección e unha
maquinaria da guerra que, non nos enganemos, agora mesmo vémolo,
é moi difícil de deter, entre outras cousas porque
dá uns pingües beneficios. No ano 99, que é o
último do que eu teño datos fiables foron oitocentos
mil millóns de dólares os que se gastaron en armamento.
Se o divide por trescentos sesenta e cinco atópase con que
cada día gástanse dous mil millóns de dólares
en armamento, cando con corenta mil millóns ó ano
arranxábamos a educación, a nutrición e a xustiza
dos países que máis o requiren. Está claro
que teñen que producirse unhas mudanzas e que estas mudanzas
son factibles, pero que para isto ten que haber unha capacidade
para facer fronte a esta inmensa maquinaria. Pero ¿como se
pode facer fronte a isto? O profesor norteamericano Jensen, físico
e premio Nobel, dicía que o grande problema é a inercia,
a tendencia a facer as cousas coma sempre se fixeron. ¿Como
mudar a inercia? Polo clamor popular. Eu penso que precisamente
hoxe, a través dos medios de comunicación se pode
acadar esta adhesión non violenta de todo o mundo para dicir
"paren porque non imos ir por aquí". E non o dicimos
a base de cócteles molotov, dicímolo logo dunha serea
reflexión, dicimos basta pero sen empregar a espada, senón
a palabra.
"TEMOS
QUE VIVIR COAS PORTAS ABERTAS, VENDO O MUNDO NO SEU CONXUNTO"
¿Que
tal a experiencia de ser director xeral da UNESCO?
Desde un punto de vista persoal aprendín tantísimo
do poder falar durante estes doce anos con máis de douscentos
corenta xefes de estado, coñezo practicamente todos os países
do mundo... A min deume unha visión da globalidade do mundo
e por iso eu insisto en que é perigoso non asomarse ó
exterior. Temos que vivir coas portas abertas, vendo o mundo no
seu conxunto e sobre todo os nosos veciños. Se Europa en
lugar de pechar portas e ventás e dedicarse a ollarse no
espello, abrise as fiestras e tivese visto o Magreb por exemplo,
moitos dos problemas teríanse evitado. Se tivésemos
visto América Latina e ó noso aliado, os Estados Unidos
lle tivésemos dito: "Ollo, estades a intervir dun xeito
que é improcedente e non se pode partir da base de que isto
é bo e isto e malo, e que os que estamos a un lado son os
bos e os que están ó outro son os malos". Todos
o pobos son bos. Todos os nenos de todos os países do mundo
son os nosos fillos e son os nosos nenos, e é unha barbaridade
que polo de agora se fagan clichés que digan "os Serbios
son malos o outros son bos". Isto é unha cuestión
de líderes. Son os líderes os que nun intre determinado
son incapaces, pero o pobo, todos os pobos ó meu xeito de
ver, son bos, igual que todos os soldados son bos. Onde temos que
ir buscar responsabilidades é arriba, e os responsables teñen
que cumprir a súa responsabilidade e non a poden transferir
como se ten feito apelando á leis do mercado. ¿Que
é iso das leis do mercado? O mercado non existe, os que existen
son os mercaderes.
¿Desde
a fundación Cultura de Paz de proxectos ten?
O proxecto é contribuír. Unha declaración proposta
pola UNESCO e aprobada por unanimidade o trece de setembro de 1999,
para min é un grande día. As Nacións Unidas
aprobaron unha declaración na que se di que se ten que transitar
en todo mundo desde esta cultura da forza e da imposición
a unha cultura de diálogo e de concertación e conciliación.
Cando eu voluntariamente deixei a UNESCO, ó chegar a España
puxen en marcha unha Fundación que promove esta cultura de
paz. E gustoume moito que o Seminario Galego de Educación
para a Paz, que ten unha experiencia extraordinaria, e uns personaxes
con moitos anos de voo neste tema nos chamse para este encontro.
Eu estoulle moi recoñecido e creo que Manuel Dios, e Calo
Iglesias e todos os seus colaboradores están a facer un labor
extraordinario. Eu o que pretendo é isto, ir interesando.
Como fixen agora no Consello da Cultura, onde me dixeron claramente:
"Isto interésanos porque a cultura de paz interésanos".
E isto en toda España e en todos os países que poidamos.
|
