HOMES, MÁQUINAS E SOÑOS

No uso dos termos investigador e inventor, distínguese ben a diferencia no efecto que estas palabras causan. Se ben ós dous son perfiles de xente intelixente e teimuda nos seus obxectivos, ós primeiros lles outorgamos o valor do estudio, da organización e do coñecemento estrictos, os segundos, os inventores, teñen ante nós unha imaxe máis romántica e creativa, máis caótica e máis solitaria tamén.


Os inventores son, para moitos, aqueles que conseguen aplicar os coñecementos que acadan antes os investigadores, e facelo dun xeito práctico e útil dun xeito inmediato, son aqueles que transforman o saber en máquina.
Mergullándonos entre os nomes da historia máis achegada a nós atopamos exemplos de inventores do máis chamativo e sorprendente, algúns deles conseguiron a fama, outros quedaron relegados ó olvido case xeral, algúns aínda viven e os seus inventos forman parte da nosa vida cotián.

O inventor barroco
A obra artística de Domingo Antonio de Andrade (Cee, 1639 - Santiago de Compostela, 1712) é ben coñecida e levou ó seu nome a ter unha sona internacional. A este arquitecto e mestre de obras da catedral de Santiago débelle o Barroco galego, adenáis de ó posterior Fernando Casas e Novoa, á sua máxima expresión deixando o panorama urbano de Compostela inzado de mostras magníficas deste estilo como a torre da Berenguela ou a triple escaleira de caracol do museo do pobo galego. Non é coñecida nembargantes a súa actividade como inventor.

Motivado sen dúbida por un pensamento total próximo ó de grandes inventores como Leonardo da Vinci, Domingo de Andrade atopou aplicacións militares para as súas ideas de enxeñería. Na correspondencia que Andrade mantiña con outros persoeiros do seu tempo fai mención destas e de outras ideas, algunha das casi chega a detallar. Nunha carta a don Ginés Fernández de Castro no ano 1696, informaba sobre unha serie de inventos que fixera e que consideraba válidos, nuns casos, no ámbito político e, noutros, desde un punto de vista bélico.
No curso das súas achegas e investigacións Andrade publica en 1695 unhas disertacións en pro dos novos conceptos da arquitectura e do papel do arquitecto profesional, Excelencias, Antiguedad y Nobleza de la Arquitectura, un gran tratado do seu saber nesa disciplina onde Andrade xa dedica unha reflexión sobre maquinaria militar e anuncia a próxima publicación dun "tratadillo de instrumentos para la Militar" no que informaría sobre armas e maquinaria militar, tratado que incluiría demostracións de máquinas e estampas das mesmas. Andrade aclara que algunhas desas máquinas da súa invención eran "...como se puede minar, ò dàr fuego à vna muralla muralla debaxo del agua con hornillos. (...) Otra para passar vn rio por debaxo del agua sin ser visto, ni sentido del enemigo, ò dàr barreno, ò pegar un petardo a vn navio para abrirle el costado, ò junto à la quilla". Inventos estes que parecen precursores dun aparello sumerxible ou dunha mina mariña e dos que non se ten coñecemento xa que estes documentos ou non se chegaron a publicar ou desapareceron.


Domingo de Andrade deseñou a escaleira do Museo do Pobo

Do mesmo ano é unha carta dirixida ó XI Conde de Lemos na que Andrade fai partícipe ó nobre dunha receita para fabricar bombas, dando todo luxo de detalles. Baixo o ilustrativo título "Para hacer bombas que con lo que se les pone dentro caussen peste dentro de la plaça", Andrade fai unha descripción paso a paso que paga a pena ler literalmente: "Después de aparejada la bomba se le ponen vnos poluos o animalejos que causan peste. Lo primero se cogen sapos, slamandras, culebras y viboras, las quales se echan en una olla o ollas (...) se ponen en vn horno a fuego lento con que se hagan poluos sin que se quemen demasiado, porque no pierdan con el demasiado fuego lo que tienen de su naturaleça, y despues se hacen poluos meneando los dichos animales a vn lado y a otro sin destaparlos." A esta mistura Andrade engadía espiñas e alquitrán, así como un aviso ó manipulador para que tivera a man un contraveneno e as instruccións de carga do morteiro que debería disparar esta bomba. Remata esta carta Domingo de Andrade advertindo ó Conde de Lemos da confidencialidade deste invento "todas las particularidades que escribo solo es para V.E., assi de las passadas como desta para que hallandose visrey de algun reyno y hubiere guerra se vse dellas."

O Reloxeiro Lombardero
Cun xeito de pensar coincidente coa Ilustración podemos atopar a outro inventor galego: Fernández Lombardero. Máis coñecido como "o ilustre reloxeiro Lombardero" este home, primo do Marqués de Sargadelos, naceu no lugar de Vilarpescozo, concello de Ribeira de Piquín, en Lugo arredor do ano 1705.
Pertencente a unha saga de reloxeiros, Francisco Antonio Lombardero fíxose moi coñecido por ter inventado un mecanismo para impedir adiantos e atrasos nos reloxos, que naquel momento non posuían esa precisión , o seu mecanismo, coñecido como sistema inglés, inspirado nos enxeños traídos polos mariños ingleses ó porto de Ribadeo, fíxose coñecido en toda Europa e aínda hoxe os reloxos feitos por este artesán posúen un gran valor no mercado das antiguidades.
Xustamente o reloxo do concello da vila de Ribadeo, así como o da cidade de Lugo, son mecanismos fabricados por este singular e polifacético home que, do mesmo xeito que Leonardo da Vinci, escribía e debuxaba de xeito inverso, para que tiveran que ser vistos a través dun espello. Non é esta a única coincidencia entre o artista italiano e este lugués, levado tamén por ese fascinamento de voar tentou facelo construindo coa axuda do seu pai un rudimentario enxeño con que se botou ó aire desde as Penas de Cartea. Como resultado daquel intento o teimudo e creativo Lombardero rompeu as dúas pernas.


Casa dos Lombardero

Tamén se fixo coñecido Fernández Lombardero polos seus autómatas, xoguetes mecánicos que naquel momento causaban admiración nas cortes de Europa. Entre a lenda que rodea a Lombardero fálase dun destes autómatas: un cabalo mecánico que tiña a capacidade de asisitir el só a misa. Da saga dos Lombardero só queda a que foi a súa casa, usada hoxe en día como hospedaxe de turismo rural.

O mariñeiro do aire
Facer un enxeño que voara polos aires era unha das principais ocupacións dos excéntricos ilustrados do século XVIII. E iso foi o que lle pasou a un misterioso correspondente de Francisco del Valle Inclán, o editor de El Catón Compostelano, o primeiro xornal galego, que veu a luz en Compostela no ano 1800.
Valle Inclán era un excéntrico e estrafalario bibliotecario da Universidade de Santiago e, como ben indica o seu apelido, tío avó do xenial autor de Luces de Bohemia. No número 6 de El Catón, Valle Inclán publica unha carta dun misterioso correspondente que respondía ó seudónimo de El Marinero del Ayre.

El Marinero del Ayre escribe dende un lugar oculto, para librarse de curiosos, lonxe de Santiago, onde estaba a fabricar unha "embarcación para navegar polo aire", capaz de ir "máis rápido que un corvo" e de aterrar en calquer parte. "Non faltaron cabaleiros que viñeran a examinala sinaladamente, a quen debo a honra de que me visitaran e ofreceran grandes premios", di orgulloso o inventor, quen debeu entrar nunha grave crise por causa dos problemas da máquina, xa que explica que "varios negocios, e sobre todo o quebranto da miña saúde, impedíronme concluir esta obra" ata o momento. O mariñeiro do aire levaba dende 1777 traballando na súa máquina, e ía pola sexta versión do enxeño, e xa non quedaban cartos nin para a tela das alas do barco aéreo.

O misterioso Mariñeiro do Ayre despídese dos lectores cunha triste recordo ós paisanos: "Agardo dar a todos en breve probas de que a miña empresa, ademais de non ser imposible, é bastante fácil; pero sempre terei o sentimento de non podelo facer ver ós meus Compostelanos, polo moito que dista dese país o meu retiro, dende onde os saúdo, quedando á disposición das Vosas Mercés". ¿Un inventor real?¿Ou sería O Mariñeiro do Aire un trasunto de Francisco del Valle Inclán, que tiña gañas de darlle temas de conversa á aburrida e pequena Compostela de finais do XVIII?

O habilidoso Sanjurjo
O 11 de agosto de 1898, mentres España está a manter unha dura guerra cos EEUU por Cuba e a situación do momento xa ten descontentos a todos os que contaban con que aquela era unha loita gañada, no porto de Vigo realízase a primeira proba dunha arma que o seu creador Antonio Sanjurjo daba en chamar "boya submarina".

Antonio Sanjurjo Badía nacera en Sada no ano 1837, onde aprendeo o oficio mecánico do seu pai, nun taller de fundición e reloxería. Tan ben o fai o rapaz que na súa vila dan en chamalo "El Habilidades". Xa crecido vese forzado á emigración por causas económicas e marcha para a Habana. Alí monta uns talleres cos que fai capital para voltar a Galicia e instalarse en Vigo cun taller ó que chamaría "La Industriosa". Durante o derradeiro tercio do século XIX participará como técnico na montaxe de grande parte das industrias da Ría de Vigo. Co paso do tempo "la Industriosa" chegou a ter máis de douscentos operarios e alí construiuse a primeira máquina e caldeira de vapor de Galicia.

Durante a guerra de Cuba Antonio Sanjurjo, como outros moitos, está convencido da inminencia dun ataque americano contra as costas españolas. Esta idea o impulsou a idear un enxeño submarino para a defensa das costas que el mesmo costruiría nos seus talleres.
O día da proba o aparello, armado con dúas minas de contacto enganchadas en dúas pértigas de trece metros, e con tres homes no seu interior (incluído o inventor). Durante unha hora e trinta minútos seguidos , e despois durante outros corentaecinco minutos, baixando ata vinte metros de cota, aínda que cunha profundade de sete metros. A velocidae é de dous nudos. O aparello de 5,20 metros de eslora e máis de catro toneladas custaba daquela 16.000 pesetas (da época) e a proba é todo un éxito e o aotodidacta Antonio Sanjurjo sae triunfante.


Antonio Sanjurjo saíndo do submarino na ría de Vigo

A casualidade quere que ó día seguinte, o 12 de agosto de 1898, en París se asine o tratado de paz que seguíu á derrota. As probas do aparello quedan en suspenso e o submarino volve á fábirca da que saiu, a "La Industriosa" onde hoxe en día está aínda para admiración de todos conservado polos seus fillos e netos como homenaxe a este home adiantado, enxeñoso e "habil".

Inventor poeta
A casualidade levou ó poeta Alexandre Campos (Fisterra, 1919) a convertirse en inventor dun dos obxectos máis cotiáns que hoxe estamos afeitos a ver: o futbolín. Corría o ano 1936, no inicio da guerra civil o xoven Alejandro loitaba desde o Exercito Popular da República contra os golpistas. Ferido en campaña o trasladan a un hospital de Montserrat. Alí, enternecido ó ver os rapaces que non podían entreterse xogando ó futbol por estar mutilados ou feridos, tenta achar o xeito de consolalos. Alexandre era un gran afecionado ó ping-pong e uníu as súas ideas na precura dun "futbol de mesa" co que aqueles rapaces puideran xogar. Daquelas reflexións saíu un rudimentario futbolín, que logo iríase perfeccionando a medida que se ía popularizando. Aleixandre despois fai un percorrido vital que o leva a África, de novo a Fisterra, e despois a Francia (onde toma o nome Alexandre Finisterre) e por outros países de Europa, segue a dedicarse á poesía, escribindo onde pode. En 1952 emigra a México e en 1956 pasa a Guatemala onde deixa a poesía como xeito de vida e monta unha fábrica de futbolíns. O seu invento xa estaba sobradamente distribuido e comercializado en todo o mundo por outros fabricantes para entón. En 1975 volve a España, o deteñen e o liberan deseguida, dende entón vive entre Ourense, París e México.

Enlaces relacionados:

+ Historia do submarino Sanjurjo

+Antonio Sanjurjo Badía

+Historia do futbolín e de Alexandre Finisterre

 

 

 
 
 

Cultura Galega.org
Inicio /Especiais / Arte / Comunicación / Música / Espectáculos / Historia / Lingua e Literatura / Sociedade /
Certames / Arquivos / Participa / Xénese / Alén da Terra / Zona Cultura / Colaboracións
Correo / Acerca de Cultura Galega.org


Cultura Galega.org é unha iniciativa do Consello da Cultura Galega
©Consello da Cultura Galega, 2000